Amsterdam, 3 oktober 1999 Michael van der Vlis

IJBURGERZIN
Samenvattende rapportage rond het thema:
IJburg en de telecommunicatieve toekomst

1. Introductie

In het voorjaar van 1999 vroeg de Projectgroep IJburg aan Informatieweb om te assisteren mbt 'IJburg en de telecommunicatieve toekomst': De wereld van de telecommunicatie is hevig in beweging (consumptief, economisch, technisch, juridisch) en wat moet je daar mee als makers van een wijk ter grootte van een middelgrote nederlandse stad?

Wij hebben onze bijdrage geleverd door met mensen te praten en te bellen, een aantal stukken te schrijven en onze rol op vergaderingen te spelen. De belangrijksten van de door ons geschreven stukken vormen de leidraad van deze samenvattende rapportage en zijn als bijlagen toegevoegd.

In 'Virtueel IJburg' is een beeld geschetst van het toekomstige gebruik door bewo-ners, bedrijven en dienstverleners van de telecommunicatieve moge-lijkheden op IJburg. Onder het motto 'Gebruik is van belang, techniek zien we daarna wel'. Dat beeld is door de Gemeente aanvaard als uitgangs-punt van handelen. Bijlage 1.

Vanuit dar beeld terugredenerend zijn, in 'Sterren in het Glas', bijlage 2, concrete vragen en wensen verwoord. op o.a. het terrein van de bijdehorende infrastructuur. Aan KPN, UPC en consortia is gevraagd daarop te reageren (bijlagen 3, 4 en 6).

De rapportages 'Sterrenbeeld', bijlagen 7 en 8, zijn vooral bedoeld om de besluitvorming nav één en ander vast te leggen. In 'IJburgs Netwerk', bijlage 9, richten we ons weer op het gebruik en wat je daar, m.n. rond winkels en in de zorgsector ('Wijk zonder scheidslijnen') mee kan.

Een résumé van de belangrijkste besluiten (tot het moment van afronding van deze rapportage) door het TOIJ (Telecommunicatie Overleg IJburg) is de laatste paragraaf van deze notitie.

2. Virtueel IJburg

'Als alles kan, wat willen we dan?' Dat is het vertrekpunt van 'Virtueel IJburg'. Voor een wat uitge-breider antwoord op die vraag verwijzen we naar de notitie, hier beperken we ons tot wat krenten uit de pap (en wat we beschrijven kan inderdaad allemaal al of het kan morgen).

Bij 'Chriet Titulaer' horen wat grapjes als 'Je belt met je mobiel naar huis om het vriesvak aan en de verwarming op lekker te zetten'. Maatschappelijk van groter belang zijn de mogelijkheden van een 'slimme woning' mbt beveiliging, zorg en energiebesparing. Wat voorbeelden: Als de 'rooksnuiver' rook snuift belt je 'huisbreintje' met de buren en als die niet opnemen met de brandweer. Als iemand via de ramen binnen probeert te komen gaat er van de sensor een bericht naar de buren en/of de politie. Als de WC-deur 24 uur niet open is geweest gaat er een seintje naar 'Bejaardenbezoek'. Als je de voordeur op dubbel slot doet gaan alle lichten uit en de verwarming op 'koel'.


Televisie krijg je straks niet alleen over de kabel maar ook via de digitenne. En als het 'breedband geschakelde' net er is (iets verder in de tijd) kiest Jelle de zender van Leeuwarden, Juanita die van Vera Cruz en Kin Hung het chinese kanaal van San Francisco. Willem heeft liever de Nova van gisteravond en Saskia laat de centrale 'Casa-blanca' uit het archief halen.

In IJburg zit 'TeleCare' die een stevige bedrijfstelefoon-centrale exploteert en met service omgeeft: kleine bedrijven hebben daardoor dezelfde (nieuwste, beste) faciliteiten als grote bedrijven en hoeven daar niet voor te investeren. TeleCare regelt ook de beveiliging, de toegangscontrole en het parkeerbeheer in de 'slimme' bedrijfsgebouwen.

Telewerkers maken het meest intensief gebruik van Snelnet: internet met bijna glasvezelsnelheden. 'Ik kan meteen bij de grote databestanden van kantoor en mijn eigen bestanden op de server. En ik gebruik Snelnet voor telegesprekken en -vergaderingen. Omdat ik veel thuis werk heb ik die auto nog maar zelden nodig, naar de stad ga ik (zo'n 3 keer per week) met de IJtram'.

Het winkelcentrum heeft een 'virtuele spiegel' op het internet: www.havenhof.nl. 'De dagelijkse boodschappen bestel ik via het net en neem ik mee terug van het bezoek aan het café (het afhaalcentrum 'woont' daar 'in'). Mijn invalide tante bestelt ook via het internet, maar laat de spullen thuis bezorgen. En zij gebruikt www.havenhof.nl ook om de zorg te bestellen die ze nodig heeft.

www.havenhof.nl is het 'virtuele plein' van de wijk: Je kunt er ook naar de lokale consumentenbond, kinderen leveren er hun huiswerk in, onderwijzers zetten er hun lesstof neer. Verder vind je er de aankondigingen van allerlei buurtactiviteiten en de 'raamadvertenties'. En het Stadsdeel is uitgebreid aanwezig om de burgers te betrekken bij beleid en plannen en om overheidsdiensten te verlenen.

3. Vaste infrastructuur

Als we het bovengeschetste willen kunnen is het eerste punt dat in IJburg de infrastructuur (centrale's, kabels, aansluitingen) aanwezig zal moeten zijn. Dat is geen probleem, want afgezien van 'doe mij even de teevee van Vera Cruz' kan alles wat beschreven werd met de traditionale (telefoonkoper, kabelcoax) infrastructuur. Toch zijn er een paar vraagstukken die nadere aandacht verdienen.

Allereerst: Over 'gewoon koper' zal in de toekomst heel veel meer kunnen dan nu. Bij telefonie is Snelnet (de opvolger van ISDN, volgend jaar op de markt) in aantocht en dat gaat teevee-kwaliteit over de telefoonlijn mogelijk gaat maken. En bij de teevee-kabel leidt digitalisering tot iets dat op een geschakeld net begint te lijken (1). Beide ontwikkelingen nemen de vorm aan van 'kastjes' in de centrale en de woning die de draad slimmer kunnen benutten. Zonder dat er gegraven hoeft te worden dus.

Dat soort ontwikkelingen duwen de komst van 'glasvezel naar de woning', naar achteren, maar zeker niet achter de horizon: over glasvezel kan nog altijd heel veel meer en ook die capaciteit blijft groeien. De voornaamste reden dat het 'glas naar de woning' er nog niet is, is dat de bijbehorende randappa-ratuur (telefoon- en teevee-toestellen, computermodems) nog niet op de markt is, althans (geen massa-produktie) niet goedkoop. Een typisch kip/ei-probleem: 'er ligt geen glasvezel, dus maken we geen apparatuur' en 'er is geen apparatuur te koop, dus leggen we die glasvezel niet'.

Ergens in de komende jaren (niemand weet wanneer, maar het 'algemeen gevoelen' is dat het niet erg lang meer kan duren) wordt die vicieuze cirkel doorbroken. Voor IJburg-makers leidt dat tot de ongeruste vraag 'Gaan al onze stoepen dan weer open?'. Een heel belangrijk resultaat is dus de KPN-toezegging dat ze iets als FlashNet aan gaan leggen. In kaboutertaal: het koperdraadje komt in een buisje, als we gaan verglazen, graven we op de hoek een putje, haspelen het koper uit de buisjes en blazen glasvezels terug. Voor vergla-zing hoeven de stoepen dus niet open. UPC is zo ver nog niet, maar denkt over de mogelijkheden na in het kader van ducts (zie hierna).

Op dit moment zijn KPN en UPC nog de enigen die in IJburg telecommunicatie-infrastructuur aan willen leggen. Maar dat hoeft helemaal niet zo te blijven en de nieuwe Telecommunicatiewet geeft een groot aantal partijen 'graafrechten' en de gemeente 'gedoogplicht'. Dat is één van de redenen waarom inmiddels (op initiatief van TOIJ) KPN, UPC en NKF om de tafel zitten om de mogelijkheden van ductsharing (2) (en misschien zelfs netshareing (3)) te onderzoeken. De gemeente zal, ter begeleiding, in zijn verordening(4) voorzieningen opnemen opdat nieuwe partijen, in het redelijke, gedwongen kunnen worden om gebruik te maken van dergelijke collectieve infrastructuur.

4. Door de lucht

De wereld van 'communicatie door de ether' (de revival van de radio) is volop in beweging. Het meest zichtbaar is natuurlijk de explosieve groei van de mobiele telefonie. Voor stedebouwers brengt dat het vraagstuk 'wat moeten we met die (zend- en ontvangst) masten' met zich mee.

Mooi zijn ze niet en er zijn (hoewel tegengesproken) geruchten over gezondheidsrisico's. En er is in dit geval geen sprake van een gemeentelijke 'gedoogplicht'. Dat zou tot een terughoudende opstelling kunnen leiden. Maar een positievere benadering lijkt toch meer inj de geest van de wet en natuurlijk gaan we de IJburgers de faciliteiten voor mobiel bellen niet onthouden. Gezien de ontwikkeling van het gebruik en het aantal marktpartijen zul je daarbij rekening moeten houden met de mogelijkheid van meerdere masten, waarvan je de plekken nu nog niet kent.

Het Wet RO en de Woningwet bieden , via de bouwvergunning, de instrumenten om één en ander in goede banen te leiden. Gezien de onzerkerheden die er nog zijn kan dat het beste in de vorm van een vrijstellingsbepaling. Naast stedebouwkundige criteria kun je daarbij 'noodzaak' opnemen omdat de wet de mogelijkheid biedt om tot sitesharing(5) te verplichten. Die noodzaak (het garanderen van 112-verkeer) is er in ieder geval voor de straal-verbinding die KPN gevraagd heeft.

Bij een zendmast zijn niet alleen een vergun-ningaanvrager (investeerder) en een vergunning-verlener (gemeente) betrokken, maar ook een meewerkende gebouweigenaar. Mooie gelegen-heid om gebruik te maken van het gekoesterde erfpachtstelsel door in de erfpachtvoorwaarden (bij verkregen bouwvergunning) een gedoogplicht voor de gebouweigenaar op te nemen.

Hoewel er (nog) geen of weinig consequenties voor de aanleg van IJburg zijn, mogen een paar (mogelijke) ontwikkelingen niet onvermeld blijven. 1: Er lijkt 'digitenne' op komst. Televisie via de ether waarbij de oude televisie-antenne vervangen is door een klein dingetje op je toestel. 2: Een boeiend perspectief is ook de 'wireless local loop'. Voor het laatste stukje van gewone telefonie gebruik je ether ipv kabel, veel minder gegraaf dus. 3: Rond satelliet-teevee spelen zaken die doen denken aan de oude CAI-discussies. Onderwerp voor nader overleg met de consortia.

5. Inpandigheden

Aan prachtige infrastructuur 'buiten' heb je niets als er 'binnen' geen vervolg aanwezig is. Dat kun je bewoners natuurlijk zelf laten doen (zo gaat dat tot nu toe), maar dat is wel een beetje achterlijk, dat doe je met water, gas, electra ook niet.

Het eerste wat je dan nodig hebt is een stelsel van loze leidingen voor telefonie, kabel- en satelliet-teevee. De kosten daarvan zullen deel uitmaken van de bouwsom. Het Domotica Platform staat op het punt van bevallen van een standaard Programma van Eisen daarvoor en dat zullen we, naar het zich laat aanzien, over kunnen nemen.

Wat er in (draadjes) en aan (kastjes) die leidingen moet komen is wat minder duidelijk. Tegen de achtergrond van (de gemeentelijke instemming met) het rapport 'IJburg, wijk zonder scheidslijnen' is het TOIJ is van mening dat er, door een daartoe geformeerde Taskforce, een basisvoorziening gedefiniëerd moet worden met als uitgangspunt: er zal niets of weinig extra's nodig zijn om mensen die zorgbehoevend worden een verhuizing te besparen.

Wat er eventueel boven op die basisvoorziening komt is een zaak van bouwers en leveranciers. Maar voorzover daarbij onderhoudsdiensten (blijven zorgen dat de verbindingen het ook doen) aan de orde komen blijft afstemming gewenst. Om kosten te besparen en opdat non-profit-diensten (zorg, alarme-ring, beveiliging, e.d.) mee kunnen liften

Inpandige infrastructuur en geliëerde dienstverlening spelen niet alleen bij woningen. Bij bedrijfs-verzamelingen zijn er, door de ontwikkelaar te onderzoeken, mogelijkheden voor collectieve voorzieningen die voorkomen dat kleinere bedrijven op dit punt een achterstand hebben tov grote bedrijven. Dat geldt zowel voor de bedrijfsgebouwen als voor het winkelcentrum.

6. Gebruik: winkels en zorg

In het Programma van Eisen voor de ontwikkeling van het winkelcentrum van het Haveneiland hoort het bouwen en onderhouden van een 'virtueel plein': een internet-spiegel van het winkelcentrum waarop ook plaats is voor andere op de wijk georiënteerde voorzieningen en activiteiten (Hier staat een eerste beeldvorming). Tot de functionaliteiten van dat 'plein' behoren een identificatie- en een betaaalfunctie, alsmede (fysiek) een Afhaalcentrum en een Bezorgdienst.

Het genoemde 'plein' vertegenwoordigt niet alleen op zichzelf een mooie meerwaarde voor de wijk, het levert ook de institutionele infrastructuur die nodig is om een aantal ideeën die voor de zorgsector voortvloeien uit 'Wijk zonder scheidslijnen' te kunnen realiseren. Voor sectoren als politie, brandweer, onderwijs, buurtactiviteiten en lokaal bestuur ontstaaan dan soortgelijke perspectieven.

Rond onderwerpen als 'boodschappen doen' en 'contacten leggen' komt daarmee het hele scala tussen de twee uitersten 'dat kan ik nog helemaal' en 'dat kan ik helemaal niet meer' voor zorgbehoevenden binnen bereik (en ook voor die uitersten helpt het trouwens).

Voor internet-toepassingen adviseren wij een gewone PC met een aagepast toetsenbord (met bijbe-horende software). Dat toetsenbord bevat een 'verkeerslicht': rood is alarm, oranje is 'graag contact' en groen is de toegang tot bovengenoemd plein waarop ook een zorgwinkel en het vrijwilligerswerk aanwezig zijn. Als je zorgbehoevenden een PC-met-internet verschaft moet je ook voor een onderhoudsdienst zorgen. Die is op de markt te krijgen, evenals steun (voor winkeliers, zorgwinkel, anderen) voor het bouwen en onderhouden van 'sites' op dat plein.

Bij het goed regelen van de zorg horen ook voorzieningen voor noodsituaties. Dat is allereerst in de gaten hebben dat er iets aan de hand zou kunnen zijn. Afgezien van het hierboven genoemde rode licht heb je het dan over: je zend, via internet, een bericht uit en krijgt geen respons; er gebeuren een aantal 'normale' dingen niet (WC-gebruik, Teevee-gebruik), daar krijg je automatisch een alarm over; via video-bewaking hou je de zaak in de gaten. Om die dingen te regelen gebruik je de inpandige basisvoorziening, de PC en het 'plein'. En als de dokter in huis is kan hij via de gepersonaliseerde instelling van de PC direct bij het dossier van de patiënt.

7. Conclusies en besluiten
A1 De notitie 'Virtueel IJburg' wordt door de Gemeente aanvaard als referentiekader en uitgangspunt van handelen rond 'IJburg en de telecommunicatieve toekomst'
A2 Er komt één gemeentelijk contact-persoon voor de telecommunicatieve aspecten van IJburg: de voorzitter van TOIJ (Telecom-municatie Overleg IJburg).
B1 Ivm 'behoud van rechten' wordt kennisge-nomen van de reacties van KPN en UPC op de aanbevelingen in 'Sterren in het Glas' en van de gemeentelijke instemming met die aanbevelingen.
B2 De gemeentelijke voorbereiders van de 'verordening op de graafrechten' wordt gevraagd de verplichting op te nemen tot (mede)gebruik van infrastructuur van derden (indien, tegen redelijke voorwaarden, beschikbaar).
C1 Met instemming wordt kennis genomen van de wijze waarop KPN heeft toegezegd mee te gaan in het minimaliseren van graafwerkzaamheden.
C2 De gemeente houdt de vinger aan de pols mbt het overleg NKF/KPN/UPC over ductsharing. Dat leidt, ultimo 1999, tot een in het TOIJ te bespreken conclusie.
C3 TOIJ heeft met belangstelling kennis genomen van de nadere toelichting ter vergadering van UPC mbt ductsharing en hoopt eind oktober op een nadere notitie van UPC.
C4 dRO wordt gevraagd om een voorstel te maken mbt telefooncellen en internetzuilen in IJburg. KPN geeft een behoefteschatting terzake.
D1 Zendmasten (voor mobiele telefonie e.d.) worden via een vrijstellingsbepaling geregeld in het bestemmingsplan. Grandbedrijf wordt verzocht in de erfpachtbepalingen een gedoogplicht op te nemen. Zie verder 'Sterren in het Glas', par. 10, 2e alinea.
D2 De KPN-straalverbinding tussen IJburg en Drenthestraat wordt in het bestemmingsplan geregeld.
D3 Nader overleg (consortia) over voorzieningen voor satelliet-teevee (zie notitie 'ASTRAlogica').
E1 Er komt een stelsel van loze leidingen (PvE Domotica Platform) voor telecommunicatie en een minimum ('basisvoorziening' ) aan 'draadjes' en 'kastjes' ('Wijk zonder scheidslijnen').
E2 Een Taskforce zal dat minimum definiëren. Die Taskforce is tevens de plek voor afstemming mbt onderhoudsdiensten.
E3 Het zorgen voor extra's (boven op het minimum) voor woningen en voor goede voorzieningen in bedrijfspanden en winkelcentra is een zaak van de ontwikkelaars en de leveranciers.
F1 Het Programma van Eisen voor het winkelcentrum bevat: het bouwen en onderhouden van een 'virtuele plein' voor de wijk, het verzorgen van identificatie- en betaalfuncties, het regelen van een afhaalcentrum en een bezorgdienst.
F2 Er komt een 'Projectgroep Slimme Zorg IJburg' om de nieuwe communicatie-mogelijkheden tbv de zorgbehoevenden in IJburg uit te nutten.
F3 Met andere sectoren (politie, brandweer, onderwijs, bestuur) wordt overlegd over de moge-lijkheden om in de voetsporen van 'wijk zonder scheidslijnen' te treden.

Lijst van bijlagen
De bijlagen zijn niet als internet-pagina aanwezig
1. 'Virtueel IJburg': Visie op het gebruik door de bewoners, gebruikers, dienstverleners van de in IJburg aanwezige telecommunicatie-voorzieningen.
2. 'Sterren in het Glas'. Vertaling van (1) naar de daaruit voortvloeiende praktische eisen en wensen. Met een primaire (maar niet exclusieve) focus op de infrastructurele aspecten.
3. Reactie van KPN op (1) en (2)

4. Reactie van UPC op (1) en (2)
5. 'ASTRAlogica'. Notitie met betrekking tot sateliet-teevee.
6. Reactie van de bouwconsortia op (1), (2) en (5)
7. 'Sterrenbeeld: Buitenshuis'. Besluitvorming rond uithuizige infrastructuur.
8. 'Sterrenbeeld: Inpandig'. Besluitvorming rond inpandige infrastructuur.
9. 'IJburger Netwerk'. Opmaat voor het collectief gebruik. Met het winkelcentrum als drager en eerste uitnutter en de zorgsector als eerste aanhaker.

Voetnoten
(1) Even ter toelichting in grote lijnen iets over het verschil tussen een telefoon- en een televisienet. Een telefoonnet is een 'geschakeld' net (via schakelingen in centrales heeft de gebruiker zijn eigen verbinding met waar op de wereld dan ook) met een beperkte 'bandbreedte' (capaciteit). Een televisienet is een 'uitzendnet' met een veel grotere bandbreedte, maar zonder de mogelijkheid tot schakeling: de uitzender bepaald wat je kunt ontvangen en je kunt als gebruiker niet zelf een verbinding kiezen. Beide soorten netten hebben dus hun voordelen en hun beperkingen, aan het opheffen van de beperkingen wordt hard gewerkt.
(2) Ductsharing: Er is een 'collectieve grote buis' waar aanbieders van telecommunicatie-infrastructuur hun eigen buisjes in kunnen leggen (dwz door kunnen blazen)
(3) Netsharing gaat verder dan ductsharing: de infra-aanbieder huurt een 'draadje' (dat zal meestal een glasvezel zijn) van de infra-collectiviteit. Nog verder gaat het huren van capaciteit op zo'n draadje.
(4) De Wet Telecommunicatievorzieningen vraagt aan gemeenten om een verordening op te stellen waarin zij nader aangeven hoe zij met graafrecht en gedoogplicht om zullen gaan.
(5) Site-sharing is de 'ether'-variant van 'ductsharing': het medegebruik van zendmasten door derde partijen.